12 Απρ Τι χαρακτηρίζουμε με τον όρο – Αποφευκτική Διαταραχή της Προσωπικότητας; | Psychologos-MariaKoraka.Gr
Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που κοιτούν πάντα χαμηλά. Συνεσταλμένοι, λιγομίλητοι, πάντα χαμογελαστοί αλλά πάντα απομονωμένοι.
Η Π. ήταν μια από αυτούς. Ακόμα και σήμερα, που την έχω δει πάνω από 30 φορές, δυσκολεύομαι να θυμηθώ κάτι χαρακτηριστικό από εκείνη, ένα ιδιαίτερο ρούχο, ένα κόσμημα, μια χειρονομία, κάτι που να μπορούσα να πω πως είναι ιδιαίτερο στοιχείο εκείνης.
Η γυναίκα απέναντί μου ήταν σαν να κατέβαλε προσπάθειες για να περνά απαρατήρητη. Χαμογελούσε διαρκώς. Ένα χαμόγελο πλατύ, σχεδόν απόκοσμο, καθώς ήταν παρόν σε όλους τους χρόνους, σχετικούς ή άσχετους. Δεν ήταν χαμόγελο αμηχανίας. Ήταν χαμόγελο – μάσκα.
Κολλημένο στο πρόσωπό της για να σηματοδοτεί την ακινδυνότητά της: «Δεν έχεις να φοβηθείς τίποτε από εμένα – είμαι ένα καλό παιδί. Συμπάθησέ με» .
Και η αλήθεια είναι πως η Π. είχε μια πολύ έντονη ανάγκη να την συμπαθούν οι άνθρωποι ή μάλλον να μην την επικρίνουν. Και αυτό επειδή ένιωθε πολύ άσχημα για τον εαυτό της.
θεωρούσε πως ήταν αδέξια, άχρηστη και τελικά βάρος για τους άλλους γύρω της.
Για να αποφύγει την υποτιμητική ματιά των άλλων, προτιμούσε να κρυφτεί στις σκιές, να περνά απαρατήρητη και όλη της η ζωή ήταν ενορχηστρωμένη γύρω από αυτή την ανάγκη.
Ήταν φιλόλογος, αλλά για να διδάξει ούτε λόγος. Φοβόταν ότι οι μαθητές θα την κοροϊδευαν, ακριβώς όπως το φοβόταν όταν ήταν μαθήτρια. Σαν να μην πέρασε μια μέρα. Ίσως αν ήταν δασκάλα σε Δημοτικό να της ήταν πιο εύκολο, τουλάχιστον έτσι έλεγε.
Μέχρι κανένα ιδιαίτερο τα κατάφερνε, όμως η αίθουσα διδασκαλίας της ήταν εφιαλτική. Θεωρούσε τον εαυτό της «ατσούμπαλο», οπότε έτρεμε πως κάπως θα παραπατήσει, κάπου θα σκουντουφλήσει, κάτι θα ρίξει κάτω και θα γίνει ρεζίλι. «Είναι και τα παιδιά τόσο σκληρά…»
Ακροπατώντας πέρασε η Π. τη ζωή της. Να μην την προσέξει κανένας, να μην αφήσει κανέναν να έρθει κοντά και διαπιστώσει πόσο άχρηστη είναι. Λιγοστοί φίλοι, για την ακρίβεια φίλες, ουσιαστικά καμία ερωτική σχέση και ένας γάμος από προξενιό. Ευτυχώς, καλός γάμος. Ένας άντρας επίσης χαμηλών τόνων, υποστηρικτικός, διακριτικός… Όμως ακόμα κι έτσι, η Π. δυσκολευόταν να τον εμπιστευτεί απόλυτα, δυσκολευόταν να αφεθεί φοβούμενη πως δεν είναι αρκετά καλή γι’ αυτόν.
Αυτό το αίσθημα ότι δεν είναι αρκετά καλή για οτιδήποτε το κουβαλούσε από παιδί. Φοβόταν να προσπαθήσει οτιδήποτε, γιατί της ήταν βέβαιο ότι θα αποτύχει. Και με το σκεπτικό αυτό, ποτέ δεν προσπάθησε κάτι περισσότερο, εδραιώνοντας έτσι την αντίληψη ότι δεν τα καταφέρνει πουθενά.
Η Π. δεν δοκίμασε ουσιαστικά τίποτε. Δεν ήταν σε θέση να ζήσει την περιπέτεια που λέγεται ζωή, και έτσι είχε ελαχιστοποιήσει τις προσδοκίες από τη ζωή της. Άλλωστε για έναν άνθρωπο της δικής της ευφυίας και αφοσίωσης, η εισαγωγή στο Πανεπιστήμιο ήταν εύκολη υπόθεση.
Μέχρι που ο ψυχολόγος που την παρακολουθούσε τότε την προέτρεψε στο πρώτο γενναίο πράγμα που έκανε ποτέ: ένα μεταπτυχιακό. Του πήρε βέβαια κάτι χρόνια, αλλά τελικά την έπεισε.
Στην αρχή, έντρομη πήγαινε, έντρομη γύριζε. Προσπαθούσε όπως χαρακτηριστικά έλεγε «να μην την πιάνει το ραντάρ». Και ούτε συζήτηση για να πιάσει ψιλή κουβέντα προσπαθώντας να γνωριστεί. Η σκέψη πως κάποιος θα την προσέξει και, αναπόφευκτα, θα σχηματίσει μια γνώμη γι’ αυτή, της ήταν αβάσταχτη. Όταν μετά από κάποιο διάστημα, οι συμφοιτητές της την πλησίασαν, άρχισε να χαλαρώνει λίγο. Η Π. αποζητούσε με βαθιά λαχτάρα να σχετιστεί με τους άλλους, όμως ντρέπονταν πολύ. Όταν άρχισαν να της δείχνουν καθαρά πως την συμπαθούν και την αποδέχονται ως ισότιμο μέλος της ομάδας, χαλάρωσε λίγο. Όχι ότι έγινε κολλητή με κάποιον, αλλά είχε πια την άνεση να αλλάξει δυό κουβέντες στο διάλειμμά. Πήγε και για καφέ μια δυό φορές μετά το μάθημα.
Ο Κρέτσμερ, ένας μεγάλος θεωρητικός της ψυχιατρικής, ασχολήθηκε ενδελεχώς με το φαινόμενο της απόσυρσης από τα πράγματα γύρω μας, καθώς θεωρούσε δεδομένη την κοινωνική φύση του ανθρώπου και την ανάγκη για ανθρώπινη επαφή που αυτή συνεπάγεται. Πίστευε ότι η αποστασιοποίηση από τα πράγματα και τους ανθρώπους γύρω μας συμβαίνει για μια σειρά αιτιών που ξεκινούν από την αδιαφορία και εκτείνονται μέχρι την υπερευαισθησία. Ενώ ο αδιάφορος τύπος κατά Κρέτσμερ αποτελεί τον πρόγονο της σήμερα αποκαλούμενης σχιζοειδικής προσωπικότητας, ο υπερευαίσθητος τύπος αποτελεί τον πρόγονο της αποφευκτικής προσωπικότητας.
Τι είναι η αποφευκτική διαταραχή της προσωπικότητας;
Η αποφευκτική διαταραχή της προσωπικότητας είναι ένα συνοθύλευμα από κοινωνικές αναστολές, αίσθημα ανεπάρκειας, και υπερβολική ευαισθησία στις αρνητικές κριτικές.
Τα χαρακτηριστικά αυτά παρατηρούνται από τις αρχές της ενήλικης ζωής του ασθενούς και σε διάφορα πλαίσια, όπως καταμαρτυρούν τουλάχιστον τέσσερα από τα ακόλουθα διαγνωστικά κριτήρια:
- ο ασθενής αποφεύγει επαγγέλματα που απαιτούν συχνές διαπροσωπικές επαφές, φοβούμενος την κριτική και την απόρριψη
- δεν είναι πρόθυμος να έρθει σε επαφή με άλλους, παρά μόνον αν βεβαιωθεί ότι είναι αρεστός
- εμφανίζεται συγκρατημένος ακόμα και σε στενές σχέσεις, φοβούμενος ότι θα ντραπεί ή θα γίνει ρεζίλι
- τον απασχολούν έντονα σκέψεις ότι σε διάφορες κοινωνικές περιστάσεις οι άλλοι τον απορρίπτουν ή τον επικρίνουν
- εμφανίζει αναστολές σε κάθε νέα διαπροσωπική σχέση επειδή νιώθει ανεπαρκής
- θεωρεί τον εαυτό του κοινωνικά αδέξιο, προσωπικά μη ελκυστικό και κατώτερο από τους άλλους
- συνήθως διστάζει να πάρει προσωπικό ρίσκο ή να ασχοληθεί με καινούργια πράγματα φοβούμενος ότι θα γίνει ρεζίλι
Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της αποφευκτικής διαταραχής είναι ότι ο ασθενής κατά βάθος επιθυμεί σφοδρότατα την επαφή και σχέση με άλλους ανθρώπους, όμως νιώθει πολύ ανασφαλής και «λίγος» για να εκφράσει τα συναισθήματα και τις επιθυμίες του.
Οι αποφευκτικοί ενήλικες συχνά υπήρξαν αποφευκτικά και συνεσταλμένα παιδιά. Και επίσης, υπήρξαν δυστυχισμένοι έφηβοι. Σε μια ηλικία όπου η δημοφιλία, η επιδεξιότητα στις κοινωνικές σχέσεις και το άλλο φύλο δεσπόζουν τα ενδιαφέροντά μας, ο αποφευκτικός έφηβος δεν μπορεί παρά να νιώθει ότι μειονεκτεί σημαντικά έναντι των συνομηλίκων του. Σε αυτό το πλαίσιο, συχνά οι αποφευκτικοί στρέφονται στη μελέτη και έτσι επιτυγχάνουν εντυπωσιακές καριέρες, πάντα σε τομείς όπου η ανθρώπινη επαφή είναι περιορισμένη, όπως π.χ. στον προγραμματισμό ή στην έρευνα. Ένα τελευταίο χαρακτηριστικό των αποφευκτικών που πρέπει να τονιστεί εδώ είναι ότι γίνονται ιδιαίτερα στοργικοί σύντροφοι και γονείς, καθώς έχουν τεράστια αποθέματα τρυφερότητας και ανάγκης για ανταλλαγή συναισθημάτων.
Η αποφευκτική διαταραχή μοιάζει σε πολλά επίπεδα με τη γενικευμένη κοινωνική φοβία- τόσο πολλά που οι ψυχίατροι σήμερα τείνουν να θεωρούν τις δύο αυτές διαταραχές ως μια ενιαία οντότητα. Αυτό αναμένεται να καταγραφεί και στην αναμενόμενη 5η έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου των Ψυχικών Παθήσεων (DSM-V). Μέχρι τότε οι δύο αυτές νοσολογικές οντότητες θα περιγράφονται χωριστά.
Πόσο συχνή είναι;
Η συστολή, η ντροπαλότητα και η εσωστρέφια είναι χαρακτηριστικά που απαντούνται συχνά στην κοινωνία μας και, δεδομένου ότι οι άνθρωποι με τέτοια δομή προσωπικότητας υποφέρουν κυριολεκτικά σε αρκετές φάσεις της ζωής τους, χρήζουν αρκετές φορές βοήθειας από κάποιον ειδικό στην ψυχική υγεία. Παλιότερες έρευνες, μάλιστα, ανέβαζαν τη συχνότητας της αποφευκτικής διαταραχής της προσωπικότητας σε 1-2% του γενικού πληθυσμού. Η διαταραχή αυτή είναι εξίσου συχνή σε άντρες και γυναίκες
Υπάρχει αιτία;
Μολονότι έχει παρατηρηθεί μια οικογενειακή προδιάθεση στην εμφάνιση αποφευκτικής διαταραχής της προσωπικότητας, το γονίδιο δεν αρκεί από μόνο του. Συνήθως στην παιδική ηλικία του παιδιού υπάρχει πρώτον κάτι που έχει υποσκάψει την αίσθηση της αξίας του εαυτού του και δεύτερον μια επικριτική φιγούρα ή ένα επικριτικό περιβάλλον στη ζωή του (π.χ. ένας αθλητικός πατέρας που, ακόμα κι αν δεν επικρίνει φανερά, δεν έχει συμφιλιωθεί με το γεγονός ότι ο γιός του είναι ένα νωθρό και παχύσαρκο παιδάκι που αγαπά την κλασσική μουσική). Προφανώς η διαδικασία αυτή είναι ιδιαίτερα έντονη σε παιδιά που έχουν κάποιο σωματικό ελάττωμα ή αποκλίνουν από τον μέσο όρο, όπως ένα πολύ κοντό ή πολύ ψηλό παιδί. Με κάποιο τρόπο φαίνεται ότι το παιδί ενδοβάλλει την κακή άποψη των άλλων και την ενστερνίζεται: «αφού εκείνοι πιστεύουν ότι είμαι άχρηστος, μάλλον είμαι». Η Π. του περιστατικού που παρουσιάσαμε ήταν κόρη μιας καθηγήτριας του Πανεπιστημίου, μιας πραγματικά εντυπωσιακής γυναίκας, που ποτέ δεν συμφιλιώθηκε με την λιγότερο λαμπερή φύση της κόρης της, ούτε και με τα παραπανίσια κιλά της.
Υπάρχει θεραπεία;
Τα άτομα με αποφευκτική διαταραχή της προσωπικότητας φτάνουν συχνά στο κατώφλι του ψυχιάτρου είτε έχοντας νοσήσει από άγχος ή κατάθλιψη είτε ζητώντας βοήθεια για να ξεπεράσουν την ντροπαλότητα και την χαμηλή τους αυτοεκτίμηση. Το παθολογικό άγχος και η κατάθλιψη είναι δυνατό να αντιμετωπιστούν άμεσα και αποτελεσματικά με την αντίστοιχη φαρμακευτική αγωγή. Όπως όμως είναι εύλογο, τα φάρμακα λίγα μπορούν να προσφέρουν σε προβλήματα όπως η χαμηλή αυτοεκτίμηση ή η έντονη ντροπή. Εκεί έχει θέση η ψυχοθεραπεία. Συνήθως χρειάζεται ένας συγκερασμός συμπεριφορικών τακτικών που σταδιακά χτίζουν την ικανότητα καλύτερης διαχείρησης των καθημερινών καταστάσεων και σε βάθους ανάλυσης των υποκείμενων φόβων και ανασφαλειών που αφορούν στην εμφάνιση, την προσωπική αξία και τελικά τη θέση μας στον κόσμο. Συχνά οι αποφευκτικοί βοηθούνται και σε ομαδικά πλαίσια, αρκεί ο χειριστής της ομάδας να είναι επιδέξιος και να τους βοηθήσει να βρουν τη θέση τους μέσα στην ομάδα.
~~{}~~
Μαρία Κορακά
Ψυχολόγος – ΨυχοΘεραπεύτρια | Κοινωνική Λειτουργός | Θεραπεύτρια Ζευγαριού & Οικογένειας
Έκφραση Ψυχής – Χώρος Συμβουλευτικής & Ψυχοθεραπείας για Ενήλικες & Εφήβους
Βουραϊκού 2 (Πελεκανέικα) – Πάτρα
Τηλέφωνο Επικοινωνίας : 6974 349 109