28 Αυγ Οι Πρώιμες Εμπειρίες Διαμορφώνουν Τις Στάσεις Των Παιδιών Που Γίνονται Ενήλικες | Συμβουλευτική & ΨυχοΘεραπεία
“Τα νέα μέλη στην Ελληνική οικογένεια πρέπει να διαπραγματευθούν τη γονεϊκή υπερπροστασία”
Η οικογένεια γνωρίζουμε ότι είναι το βασικό και πρωταρχικό ανθρώπινο σύστημα. Οι αξίες και οι σχέσεις μέσα σε αυτό διαμορφώνουν τις στάσεις των παιδιών που στη συνέχεια γίνονται ενήλικες. Πόσο ισχυρές είναι αυτές οι αξίες; Μπορούν να αλλάξουν στην πορεία της ενήλικης ζωής και αν ναι, πώς γίνεται αυτό;
Οι πρώιμες εμπειρίες στην οικογένεια αποτυπώνονται στα νευρωνικά μας κυκλώματα καθώς μέσα από απειράριθμες αλληλεπιδράσεις διαμορφώνουμε μοτίβα συναισθηματικής συνδιαλλαγής με τους ανθρώπους, την αίσθηση για τον εαυτό μας και την αντίληψή μας για τον κόσμο.
Οι σημαντικότερες εγγραφές αφορούν εμπειρίες σωματικής επαφής, έκφρασης των συναισθημάτων, ιδιαιτέρως των δυσάρεστων όπως η λύπη, ο θυμός, ο φόβος και εμπειρίες επικοινωνίας, που περιλαμβάνουν τόσο το περιεχόμενο όσο και το ύφος των ιστοριών που επιλέγουν να μοιράζονται τα μέλη της οικογένειας.
Αυτές οι εγγραφές στον εγκέφαλο ενεργοποιούνται εν πολλοίς ασυνείδητα, με αποτέλεσμα πράγματι να αντιδρούμε σε γεγονότα του παρόντος με αντιλήψεις και συναισθήματα που πηγάζουν από την οικογενειακή μας ιστορία.
Όσο περισσότερο συνειδητοποιούμε τις επιρροές αυτές και ζούμε επανορθωτικές εμπειρίες στα πλαίσια σχέσεων (συντροφικών, ψυχοθεραπείας, κ.ά.), δημιουργούμε νέες πιο ευέλικτες νευρωνικές συνάψεις και η συμπεριφορά μας γίνεται πιο ευέλικτη και λειτουργική γιατί συντονίζεται με τα παρόντα ερεθίσματα και όχι τις παλιές εγγραφές.
Ο άνθρωπος είναι μέρος ενός συστήματος στο οποίο επιδρά και επηρεάζεται, μία αμφίδρομη σχέση αλληλοεπίδρασης. Επομένως, θα λέγατε ότι η προσωπικότητά του είναι αποτέλεσμα των αλληλεπιδράσεων και όχι της δικής του ελεύθερης επιλογής; Μπορεί ποτέ να απαγκιστρωθεί από τις σχέσεις και να ορίσει τη ζωή του πέρα από αυτές;
Πράγματι οι οικογενειακές σχέσεις είναι σχέσεις αλληλεπίδρασης και το παιδί συμβάλλει σε αυτές με τα ιδιοσυγκρασιακά του στοιχεία.
Ωστόσο η έκφραση ή η καταστολή πολλών από τα ιδιοσυγκρασιακά αυτά στοιχεία επηρεάζεται από τη σχέση με τους φροντιστές του.
Όσο η έρευνα εξελίσσεται διαπιστώνουμε ότι πολλά από τα στοιχεία που θεωρούσαμε στο παρελθόν ιδιοσυγκρασιακά μάλλον αναπτύσσονται μέσω της επαφής με τους σημαντικούς άλλους.
Όσο για την ελευθερία της βούλησης, φαίνεται ότι όσο πιο συναισθηματικά άκαμπτες, στερητικές ή/και τραυματικές είναι οι συνθήκες που μεγαλώνει ένα παιδί τόσο πιο άκαμπτο και δυσπροσαρμοστικό στις αλλαγές θα γίνει μεγαλώνοντας.
Αυτό συμβαίνει γιατί νιώθει απειλή να αλλάξει τις στρατηγικές που υιοθέτησε από νωρίς για να αντέξει και να διαχειριστεί πολύ επώδυνες εμπειρίες.
Αντίθετα, παιδιά που μεγαλώνουν με γονείς που είναι φροντιστικοί, επιτρεπτικοί, με αποδοχή προς τα συναισθήματα και τις ανάγκες των παιδιών τους, αυτά, αργότερα, τολμούν να αμφισβητήσουν και να εξελίξουν το σκεπτικό τους, να δοκιμάσουν νέες σχέσεις, στρατηγικές και επιλογές, γιατί νιώθουν μεγαλύτερη εσωτερική ασφάλεια.
Αυτοί οι άνθρωποι κατακτούν πιο εύκολα τη δυνατότητα να σχετίζονται στενά με τους άλλους αλλά και να αυτοπροσδιορίζονται, δηλαδή χτίζουν μια υγιή συν-εξάρτηση, μια σχεσιακή αυτονομία.
Ο Έριχ Φρομ υποστηρίζει ότι η επιθυμία μας να δημιουργούμε σχέσεις, πηγάζει από την υπαρξιακή αγωνία της συνειδητοποίησης της μοναξιάς μας. Μπορούμε να ζήσουμε μία ζωή με μοναχικότητα ή οι σχέσεις αποτελούν μονόδρομο και ασυνείδητη επιλογή μας;
Έρευνες σε μονοκύτταρους οργανισμούς, σε θηλαστικά και σε ανθρώπους δείχνουν ότι η σύνδεση μας με τους άλλους αποτελεί κυτταρική προδιάθεση.
Σωματικές λειτουργίες (ανοσοποιητικό, νευρικό, ενδοκρινικό και καρδιαγγειακό σύστημα) και ψυχικές λειτουργίες αποδεικνύεται ότι ρυθμίζονται ή και αποκαθίστανται μέσω της σωματικής και συναισθηματικής επαφής.
Βεβαίως, υπάρχουν άνθρωποι που λόγω τραυματικών πρώιμων σχέσεων ή συγκυριών ζουν μόνοι.
Αυτοί οι άνθρωποι, ωστόσο, στερούνται πολύ ουσιαστική τροφοδότηση και αυτό επηρεάζει την ψυχοσωματική τους λειτουργία.
Για παράδειγμα, άνθρωποι που ζουν απομονωμένοι έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα για ασθένειες όπως άνοια, ογκολογικά, καρδιαγγειακά νοσήματα, ψυχικές διαταραχές όπως κατάθλιψη, παραληρητικές διαταραχές, ανθυγιεινές συνήθειες όπως κατάχρηση αλκοόλ, φαγητού ή τσιγάρου και δυσκολότερη αποθεραπεία σε περίπτωση ασθένειας ή χειρουργικής επέμβασης.
Οι περισσότεροι ψυχολόγοι μιλούν για την ανάγκη να βρεθούν οι άνθρωποι μαζί, να δημιουργήσουν σχέσεις και νέα συστήματα που θα εξελίξουν και θα δώσουν λύσεις σε σύγχρονα προβλήματα. Την ίδια στιγμή όμως ο ατομισμός κυριαρχεί, ο καθένας κλείνεται στον εαυτό του και εχθρεύεται τη διαφορετικότητα σε παγκόσμιο επίπεδο. Πώς το ερμηνεύετε εσείς αυτό;
Η εγγύτητα, η επαφή και η δημιουργική συνδιαλλαγή μπορούν να επισυμβούν μόνο όταν οι εμπλεκόμενοι νιώθουν ασφάλεια, ισοτιμία, ελευθερία έκφρασης.
Στη σημερινή εποχή η αίσθηση της ασφάλειας έχει κλονιστεί πολυεπίπεδα, καθώς ο καθένας μας καλείται να αφομοιώσει ραγδαίες εξελίξεις στη λειτουργία της οικογένειας, τους ρόλους, τις σχέσεις, τις επαγγελματικές συνθήκες, τα τεχνολογικά άλματα, τις αξίες, τον τρόπο ζωής, αλλαγές που κλονίζουν κάθε αίσθηση σταθερότητας και οικειότητας με το περιβάλλον.
Επιπλέον πολλές από αυτές τις αλλαγές καταργούν ένα διαμορφωμένο θεσμικό οικονομικό και πολιτικό πλαίσιο που προσέφερε αίσθηση κανονικότητας, προβλεψιμότητας, δικαίου και προστασίας.
Ηγέτες και πολιτικά συστήματα κλυδωνίζονται και χάνουν το ηθικό και κοινωνικό τους έρεισμα, λαοί με τεράστιες πολιτισμικές διαφορές επιμειγνύονται ανεξέλεγκτα, χωρίς πλαίσιο και χωρίς τη θέληση τους π.χ. πρόσφυγες.
Ο άνθρωπος νιώθοντας εσωτερική σύγχυση από την προσπάθεια αφομοίωσης τόσο ετερόκλητων ερεθισμάτων χωρίς ασφαλή συναισθηματική, πολιτισμική ή εθνολογική βάση, καλείται να αντιμετωπίσει μια ρευστή και συχνά απειλητική εξωτερική πραγματικότητα.
Όταν ο άνθρωπος νιώθει αποσταθεροποιημένος και απειλημένος γίνεται άκαμπτος και επιθετικός προς το άλλον που τον βιώνει ως εχθρό, στην προσπάθεια του να προστατεύσει την ακεραιότητα του.
Έτσι η περιήγηση στο διαφορετικό παύει να είναι μια ευχάριστη πρόκληση, μια περιπέτεια που διευρύνει τους ορίζοντες, μια επιλογή και καταλήγει μια εμπειρία με στοιχεία καταναγκασμού που προκαλούν συναισθηματικές αντιδράσεις.
Τα τελευταία χρόνια όλος ο κόσμος, ο πλανήτης βρίσκεται υπό καθεστώς μίας «συστημικής παγκοσμιοποίησης», με γεγονότα που γίνονται στη μία άκρη του κόσμου να έχουν επίδραση στην άλλη άκρη. Είμαστε πλέον μέλη ενός τεράστιου συστήματος; Ποια είναι η οπτική της συστημικής προσέγγισης για το σύγχρονο κόσμο;
Πράγματι ο πλανήτης μας βρίσκεται υπό το καθεστώς μιας «συστημικής παγκοσμιοποίησης» και αυτό συνεπάγεται τεράστιες προκλήσεις γιατί ένα τόσο περίπλοκο σύστημα είναι εύκολο να εκτραπεί σε χαοτική λειτουργία.
Η συστημική προσέγγιση θεωρεί ότι για την κατανόηση όλων των αυτών σύνθετων και αλληλένδετων των φαινομένων χρειάζεται να λαμβάνουμε υπ’ όψιν θέματα δύναμης και εξουσίας, γιατί όσοι αλληλεπιδρούν και διαμορφώνουν τις εξελίξεις δε διαθέτουν την ίδια δύναμη επιρροής.
Η Ελλάδα έχει ισχυρή την κουλτούρα της οικογένειας, ως ένα πρωτογενές σύστημα με μεγάλη επιρροή στα μέλη της, κυρίως καθηλωτική. Γιατί έχουν τόσο μεγάλη δύναμη οι σχέσεις που αναδεικνύονται μέσα από το οικογενειακό σύστημα και πώς τα νέα μέλη μπορούν να υπερασπιστούν προσωπικά προχωρήματα χωρίς να ενοχοποιηθούν;
Οι στενές σχέσεις στην ελληνική οικογένεια έχουν ιστορική συνέχεια και προέκυψαν απο την συνεξάρτηση που ήταν απαραίτητη για να επιβιώσουν τα μέλη της, σε μια παραδοσιακά αγροτική οικονομία.
Οι στενοί αυτοί οικογενειακοί δεσμοί αποτελούν πολύτιμο συναισθηματικό εφόδιο για τα μέλη της οικογένειας γιατί προσφέρουν τη σταθερότητα και την ασφάλεια που είναι θεμελιώδεις για την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού.
Ωστόσο αυτό που χρειάζεται να διαπραγματευτούν τα νέα μέλη στην ελληνική οικογένεια είναι η γονεϊκή υπερπροστασία που περιορίζει την πρωτοβουλία, τη δημιουργικότητα, την κατάκτηση προσωπικής δύναμης μέσα από προσωπικές επιλογές και επιτεύγματα και η αίσθηση υποχρέωσης και «χρέωσης» για την γονεϊκή υπερπροσφορά φροντίδας που ενοχοποιεί κάθε προσπάθεια διαφοροποίησης και ελεύθερης επιλογής.
___________________________________________________________
Απόσπασμα συνέντευξης της Τσαμπίκα Μπαφίτη για την απήχηση της συστημικής προσέγγισης στις ανθρώπινες σχέσεις, στην οικογένεια και στα κοινωνικά συστήματα / Psychologynow.gr /Aterlatina.it
Μαρία Κορακά | Ψυχολόγος – ΨυχοΘεραπεύτρια | Κοινωνική Λειτουργός | Θεραπεύτρια Ζευγαριού & Οικογένειας