27 Δεκ Γιατί Δεν Έχω Κάποιον Δίπλα Μου; | Συμβουλευτική & ΨυχοΘεραπεία | Μαρία Κορακά
Η Ψυχολογική Βάση Των Ειδών Δέσμευσης
Η μοναξιά δεν είναι μια κατάσταση κατά την οποία ο άνθρωπος δεν έχει άλλους γύρω του. Είναι μια εσωτερική αποσύνδεση από τον εαυτό του που τον οδηγεί στην αποσύνδεση από τους άλλους. Μπορούμε να νιώθουμε μόνοι είτε όταν υπάρχουν είτε όταν δεν υπάρχουν άνθρωποι κοντά μας.Ο σχηματισμός σχέσεων με νόημα σε μια θάλασσα άγχους και φόβου μοιάζει σαν να προσπαθείς να δεις την αντανάκλαση σου σ’ έναν καταρράκτη: είναι, απλώς, αδύνατον.
Οι συμπεριφορές δέσμευσης έχουν μελετηθεί από ψυχολόγους και επιστήμονες του εγκεφάλου. Αν και κάθε άτομο και κάθε κατάσταση είναι μοναδικά, υπάρχουν τρεις βασικοί τύποι: ο ασφαλής, ο αγχώδης και ο αποφευκτικός. Συχνά θα έχετε αναρωτηθεί: Γιατί διαφορετικοί άνθρωποι φτιάχνουν διαφορετικές σχέσεις; Γιατί κάποιοι συνδέονται και κάποιοι όχι; Γιατί κάποιοι παντρεύονται νέοι και άλλοι μένουν για πάντα ανύπαντροι; Γιατί κάποιοι τα πάνε τόσο καλά με τους άλλους, ενώ κάποιοι αποξενώνονται μονίμως;
Μέσα στον καθένα μας δουλεύουν διάφορες δυνάμεις που καθορίζουν τη σύνδεσή μας με τους άλλους και με την κοινωνία. Βασιζόμενοι σε επιρροές από τις σχέσεις που βιώσαμε στην παιδική και εφηβική μας ηλικία και στην πρώιμη ωριμότητά μας, σχηματοποιούμε απόψεις για το πως σχετιζόμαστε με τους άλλους, για το αν και πώς τους προσεγγίζουμε, αν αποφεύγουμε τη δέσμευση ή αν παραλύουμε. Εξελίσσουμε ο καθένας μας διαφορετικά είδη σχέσεων λόγω γονιδίων, ρυθμίσεων και εμπειριών. Οι συμπεριφορές μας βασίζονται σε κρυμμένα μονοπάτια που στην πλειονότητά τους παγιώνονται από πολύ νωρίς στο μυαλό και στην ψυχή μας.
Όμως, πριν προχωρήσουμε στις διαφορετικές συμπεριφορές, ας δούμε κάθε ένα από τα τρία είδη δέσμευσης πιο αναλυτικά. Τονίζω ότι σπάνια ένα άτομο εμφανίζει μόνο το ένα είδος. Τυπικά, όλοι μας κατέχουμε και τους τρεις τύπους ως ένα βαθμό και θα τους συζητήσουμε ώστε να καταλάβουμε πώς ο φόβος παρεμβαίνει σε κάθε δέσμευση, πώς ανταποκρίνεται ο εγκέφαλός μας και τι μπορούμε να κάνουμε.
Aσφαλής δέσμευση
Η ασφαλής δέσμευση αναφέρεται στην ικανότητά μας, αφενός, να κάνουμε σχέσεις και, αφετέρου, να τις διατηρούμε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Παραδόξως, για να δημιουργήσουμε μια τέτοια δέσμευση πρέπει να αφήσουμε στην άκρη πολλές μαθημένες, συνειδητές συμπεριφορές ώστε να επιτρέψουμε στη σχέση να αναπτυχθεί απλώς και μόνο επειδή το πιστεύουμε. Η αυτονομία, η ανεξαρτησία και η αυτοπεποίθηση δημιουργούν μια ασφαλή βάση σ’ αυτές τις σχέσεις, αφού, ακόμα κι αν υπάρχουν φόβοι, δεν κυριαρχούν: τους ελέγχουμε. Έτσι, ακόμα κι ένας σοβαρός καβγάς δεν καταλήγει σε εβδομάδες απομάκρυνσης και σε φόβο χωρισμού, ούτε οι σύντροφοι ταράζονται επειδή ο ένας από τους δύο πάει διακοπές με φίλους.
Στην ασφαλή δέσμευση δεν υπάρχει ο διαρκής φόβος της εγκατάλειψης. Το άτομο θεωρεί τον εαυτό του «αρκετό» για να κρατήσει το ενδιαφέρον του άλλου. Κι αυτό δεν είναι μια στιγμιαία σκέψη ή πεποίθηση αλλά ένας βαθιά ριζωμένος τρόπος επαφής με τους άλλους. Εν μέρει πίσω από αυτό κρύβεται η ιδέα ότι η ζωή δεν αλλάζει, ότι το άτομο βρίσκεται στα καλύτερά του. Έτσι, ο εγκέφαλος σταματά να σχηματίζει νέες συνάψεις (οι συνάψεις είναι δομές μέσω των οποίων ένα χημικό ή ηλεκτρικό σήμα περνά από τον ένα νευρώνα του εγκεφάλου στον άλλο) και η προσωπική μας ανάπτυξη σταματά. Στην πραγματικότητα βέβαια αυτό δεν συμβαίνει ποτέ, άρα γιατί το νομίζουμε; Αν δεχτούμε το ρητό ότι φερόμαστε στους άλλους όπως θέλουμε να φέρονται εκείνοι σ’ εμάς, το επόμενο λογικό συμπέρασμα είναι πως, αν εμείς αλλάξουμε, φοβόμαστε ότι θα αλλάξουν και οι άλλοι. Έτσι η ασφαλής δέσμευση, βασισμένη σε μια συμβατότητα που ίσως να μην υπάρχει και στο μέλλον, κινδυνεύει να ζημιωθεί. Ωστόσο, ασφαλής δέσμευση δεν υπάρχει αν σκεφτόμαστε έτσι. Η απλή αλήθεια κάθε σχέσης είναι ότι μερικές φορές μπορούμε να βασιστούμε στους άλλους και μερικές φορές δεν μπορούμε. Ακόμα και οι αγαπημένοι μας μπορεί να μας απογοητεύσουν.
Για τα παιδιά ασφαλής σχέση σημαίνει ότι η εμπειρία της σύνδεσης με τον άλλον εσωτερικεύεται και το παιδί μπορεί ν’ ανοίξει τα φτερά του χωρίς να νιώθει ότι απειλείται από μιαν αίσθηση απώλειας. Τα είδη δέσμευσης παγιώνονται μέσα μας από τα τρία έως τα πέντε μας χρόνια. Αν το παιδί χάσει έναν γονέα ή αν ο ένας γονέας είναι απών για μεγάλο χρονικό διάστημα, η αίσθηση ασφαλούς δέσμευσης μειώνεται.
Η ασφαλής δέσμευση εμπεριέχει την επίγνωση ότι θα έρθουν διάφορες συγκρούσεις και ότι χρειάζεται αποφασιστικότητα και αφοσίωση για να διατηρηθεί ένας δεσμός επί χρόνια. Συνήθως αυτός ο τύπος δέσμευσης χαρακτηρίζεται από την ικανότητα των συντρόφων να βάζουν τα αρνητικά στην άκρη, εστιάζοντας στα θετικά. Επίσης, σ’ αυτή τη σχέση το άτομο δεν τρομάζει από το θυμό του άλλου («Κι εσύ φοβάσαι όπως κι εγώ») και εξερευνά την οικειότητα και τα συναισθηματικά βάθη της σχέσης χωρίς προκαταλήψεις και κριτικό μάτι. Γνωρίζει εκ των προτέρων ότι οι μακροπρόθεσμες σχέσεις δεν είναι πάντα ονειρικές.
Η ασφαλής δέσμευση έρχεται όταν την περιμένουμε. Αν και οι δύο σύντροφοι το γνωρίζουν αυτό, μαθαίνουν συνεχώς κάτι καινούργιο, και σκέψεις όπως: «Ο θυμός του δε σημαίνει ότι με παρατάει», ή «Αυτή τη στιγμή δεν την αντέχω, αλλά θα περάσει το κακό, υπομονή», δε βαραίνουν ιδιαίτερα.
Αγχώδης δέσμευση
Στους περισσότερους κάτι θυμίζει αυτός ο τύπος σχέσης. Όταν δημιουργούμε αγχώδη δέσμευση, μας κυνηγά ο φόβος της απόρριψης και της εγκατάλειψης. Κάθε σχέση, κάθε απόπειρα για σχέση, συνοδεύεται από τον εσώτερο φόβο ότι θα μας απορρίψουν ή θα μας εγκαταλείψουν. Ακόμα κι αν υπάρχει ένα επίπεδο θετικής σκέψης και καμία συνειδητή αντίληψη αυτών των προβλέψεων, οι παρελθούσες εμπειρίες έχουν σχηματίσει μονοπάτια στον εγκέφαλο που ξυπνούν σε κάθε νέα απόπειρα και ενεργοποιούν παλιούς φόβους. Τα μονοπάτια αυτά είναι βαθιά και ασυνείδητα, σε άμεση επαφή με τα κυκλώματα φόβου στον εγκέφαλο.
Συχνά οι καβγάδες προέρχονται από την αγχώδη δέσμευση του ζευγαριού. Έχετε προσέξει ότι ξεκινάτε καβγά επειδή ο αγαπημένος σας φεύγει ταξίδι, ή όταν είναι απασχολημένος με τη δουλειά του και δεν σας δείχνει ενδιαφέρον; Έχετε προσέξει ότι τα ζευγάρια μαλώνουν περισσότερο όταν γερνούν; Σε κάθε μια από αυτές τις περιστάσεις, υπάρχει φόβος ή άγχος ότι ο άλλος μάς εγκαταλείπει, οπότε το αγχώδες άτομο απορυθμίζεται και απορυθμίζει τον σύντροφό του με το διανοητικό καθρέφτισμα. Μοιάζει με την αντίδραση μπροστά στο θάνατο: όποτε ο αγαπημένος φεύγει, ζούμε έναν μικρό θάνατο. Αν δεν έχουμε σταθερές βάσεις μέσα μας, η αναχώρηση του άλλου προξενεί κατάρρευση και πανικό. Ο φόβος αποσυντονίζει την ικανότητά μας για σταθερή και ουσιαστική σχέση, εν μέρει επειδή μπερδεύει και την εικόνα που έχουμε για εμάς.
Οι αγχώδεις σχέσεις είναι εξαιρετικά ασταθείς. Συνήθως ο ένας σύντροφος κάνει υπερβολές επίτηδες για να τσεκάρει τον άλλον. Πάντως οι αγχώδεις δεσμεύσεις μπορούν να μετατραπούν σε ασφαλείς, αν αποδεχτούμε ότι θα ζούμε με κάποιο βαθμό ανασφάλειας που συχνά ωφελεί καθώς κρύβει και την περιέργεια για το καινούργιο. Εξάλλου, ζει πραγματικά μόνο όποιος πιστεύει ότι μπορεί να εξελίσσεται, όποιος νιώθει βαθιά μέσα του τη γοητεία της εξερεύνησης.
Είναι εύκολο να αντιμετωπιστεί η αγχώδης δέσμευση όταν γίνεται συνειδητή και διανοητικά προσβάσιμη με την ψυχοθεραπεία. Όταν όμως το άτομο εξωτερικά δείχνει ήρεμο ενώ εσωτερικά βράζει, παίρνοντας λανθασμένες αποφάσεις, χρειάζεται πολύς καιρός ώστε να διαχειριστεί το άγχος που έκρυβε τόσα χρόνια.
Αποφευκτική δέσμευση
Σ’ αυτή την περίπτωση αποφεύγουμε εντελώς τις δεσμεύσεις επειδή νιώθουμε να απειλούμαστε υπερβολικά από το άγχος. Αντί να αποφεύγουμε μόνο το άγχος, αρνούμαστε κάθε σχέση. Οι αποφευκτικοί γενικά φοβούνται τις δεσμεύσεις περισσότερο από την αποστασιοποίηση μέσα στη σχέση γιατί αυτή είναι η άμυνά τους, ενώ η αποστασιοποίηση μπορεί μερικές φορές να είναι και παράγωγο μιας ασφαλούς σχέσης.
Ως αποτέλεσμα, συχνά εμφανίζονται άλλες μορφές άγχους και φοβίες, όπως ο φόβος της μοναξιάς, ο φόβος του μοναχικού θανάτου και ο φόβος της ανούσιας ζωής. Η αποφευκτική τάση εμφανίζεται σε ανθρώπους που βίωσαν ένα βαρύ σοκ, όπως ο θάνατος ενός εραστή ή ενός φίλου. Σε τέτοιες περιπτώσεις μπορεί το άτομο να ζήσει σε ηθελημένη απομόνωση ή να έχει μόνο «παρέα» σαν υποκατάστατο της πραγματικής δέσμευσης. Η διαφορά μεταξύ των δύο είναι ότι στην παρέα οι άνθρωποι βρίσκονται μεν, αλλά κρατώντας αποστάσεις. Η σχέση στην παρέα κατατρύχεται από το φόβο της μοναξιάς, δεν αναλαμβάνουμε την ευθύνη και το ρίσκο να προχωρήσουμε σε δεσμό.
Κατά βάθος, η αποφευκτική δέσμευση είναι ένας τρόπος να αποφύγει κανείς την απώλεια. Καθώς ο θάνατος είναι η μοίρα όλων μας, η αποφευκτική δέσμευση εμπεριέχει αυτό το γεγονός. Δηλαδή ο άνθρωπος σκέφτεται: «Αφού έτσι κι αλλιώς θα χάσουμε ο ένας τον άλλον, γιατί να δεσμευτώ;» Επιπλέον, η μοναχική ζωή είναι μια μέθοδος για μάξιμουμ έλεγχο, αφού έτσι συγκεντρωνόμαστε στον εαυτό μας.Καθώς η κοινωνία επικεντρώνεται όλο και περισσότερο στη δουλειά, όλο και περισσότεροι άνθρωποι επιλέγουν την αποφευκτική σχέση ή την απόλυτη μοναξιά και ακριβώς γι’ αυτό φτάσαμε να πιστεύουμε ότι δεν υπάρχει πρόβλημα. Η εκλογίκευση της αποχής από τη σχέση προέρχεται ακριβώς από την πίστη στην αποφυγή. Η αποφευκτική δέσμευση, όπως και η αγχώδης, είναι πηγή και αποτέλεσμα βαθύτατης μοναξιάς.
Από το βιβλίο του Σρινιβασάν Σ. Πιλέι με ελληνικό τίτλο: “Νικήστε τους φόβους σας”, εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ
Ο αγγλικός τίτλος του πρωτότυπου είναι: “Life Unlocked” (“Ξεκλείδωτη ζωή”).
***
Μαρία Κορακά
Ψυχολόγος – ΨυχοΘεραπεύτρια | Κοινωνική Λειτουργός | Θεραπεύτρια Ζευγαριού & Οικογένειας
Έκφραση Ψυχής – Χώρος Συμβουλευτικής & Ψυχοθεραπείας για Ενήλικες & Εφήβους
Βουραϊκού 2 (Πελεκανέικα) – Πάτρα
Τηλέφωνο Επικοινωνίας : 6974 349 109